1988 беше година на тешкиот метал. Не зборувам за квалитетот на водата која што веројатно никој не ја контролирал во Југославија во тоа време – верувавме во сè што пиевме и сè што примавме со нашите пет сетила, немаше дилема дека е добро – ако е наше. Но, во ред, признавам дека имаше и такви кои не веруваа баш толку слепо во Југославија. И со право – времињата беа тешки и стануваа сè потешки, токму како музиката.
Кога хеви-металот влезе во мојот живот тогаш беа популарни т.н. „пришивачи“. Половина од бендовите не ги ни знаев, но нивните костури, черепи, уништување и гитари ми се чинеа како сосема доволна причина да се најдат на мојата тексас јакна. Сепак, Iron Maiden ги знаев и ги сакав. Епските тематики, ритамот кој обзема, гласот кој те воздигнува, сето тоа совршено му одговара на младиот и несигурен дух кој си го бара местото во светот. Неретко тие пришивачи ми носеа проблеми.
„Вади парите!“ со Харе нè пречекаа членовите на бандата Кореја кои оперираа во реонот околу „Вечниот оган“ и Спортскиот Центар „Скендерија“. Оддавав впечаток на јако момче, што всушност не бев, и тоа веројатно ги предизвикало. А можеби ме нападнаа и затоа што не им се допаѓаа сатанистичките симболи на хеви-металот во близина на вечниот оган што ја навредуваше нивната азијатска филозофија, но за жал, додека ми ги пеглаа забите не ми кажаа дали се прокомунистички или проамерикански ориентирани. Шегата на страна, ме натепаа за пари, а кога се тие на тапет, филозофијата и религијата се второстепени.
Многупати сакав да верувам дека сум дете од улицата, зашто во одредена смисла и навистина бев тоа. По смртта на баба ми, дедо ми се повлече и го изгубив најверниот другар. Сè повеќе време поминуваше во Клубот на борците, свето место на ветераните од Втората светска војна каде што играа бочање и карти, а дедо ми често губеше. Подоцна дознав дека му ги гледале картите во фотогреј очилата за вид чии стакла се затемнуваа под голите сијалици во зачадените простории на клубот.
Кој знае, можеби тоа беше само љубоморна лага на татко ми, зашто дедо ми сите го познаваа како човек-калкулатор – можеше да множи големи броеви без да трепне и наоѓаше грешки во редици статистички податоци без употреба на сметач, но најмногу од сè – како некој магионичар, секогаш пронаоѓаше детелинки со четири листа и ми ги даваше. Требаше само да погледне во полјанка со детелини и ете!
Сепак, откако остана сам, беше само сенка на мојот поранешен дедо. Новиот дедо знаеше да ми се налути без причина, па да фрли пепелник на мене, но знаеше и да ме заштити пред бесот на татко ми, кој беше разочаран од два разводи и деца расеани кој знае веќе каде.
Пушеше по три кутии цигари дневно, а јас барем една кутија месечно ако го сметаме секундарниот чад. Но, знаев и јас да запалам понекогаш, колку да го видам ефектот којшто толку го пленеше. Бев сам, пред мене цигарата и запалката, а до мене празна чаша. Запалив и вовлеков. Вкусот кој не можев да го дефинирам, а би го споредил со метал и гума кои горат ми ја исполни устата заедно со плунката која почна да се лачи како луда. За тоа беше чашата. Плукав и пувкав и ми беше одвратно, но морав да истрпам. Тоа беше нужно зло на растењето сам.
Ме одгледа улицата и нејзините правила. Не бев сурово момче, никогаш не сум бил, мојата нежна надворешност ме спречуваше во тоа, но бев смртно верен на другарите и друштвото. Никогаш не би ги предал, за ништо на светот. А сè би им дал – и им давав. Секоја кожена топка која што ми ја носеше татко ми од ОРЛ семинарите по Европа несебично ја делев со друштвото, секој рекет, секое тениско топче – и секогаш останував без ниедно, сите потонуваа во грмушките и шумите на падините под нашата улица на ридестото Сараево, а некогаш сјајните и шарени кожни фудбалски топки брзо стануваа платнени крпеници. Но, така живеевме сите – не признавајќи ја приватната сопственост и градејќи заеднички добра. И ако некој го прекршеше тоа непишано правило – тешко нему.
Друштвото замолчи и играта наеднаш престана. Славевме роденден кај Ведо и сè одеше одлично. Социјалистичките соленки совршено се мешаа со капиталистичката Кока-кола и правеа возбудлива пенлива хемиска реакција во чашите. Слушавме музика и тогаш како контрапункт на сериозноста и епската големина на мојот омилен Seventh Son… од касетофонот допре Push It на Salt-n-Pepa, едноставна, проста, заразна, шеговита, сексуална… сè она што не беше хеви-металски како да беше олицетворено во таа песна, а мене опасно ми се допаѓаше, и затоа се срамев од себеси. Но, тоа не беше причината за шокот. Молкот настана кога еден од другарите се пикна под креветот за да ја најде падната соленка и од таму извлече совршено нов рекет за тенис, недопрени топчиња, ненадувани фудбалски топки и што уште не! Духот на споделувањето беше изневерен. Никогаш повеќе не гледав на Ведо како порано и од тој момент имав воздржан однос кон него.
Но, друштвото како целина не се смени, секогаш наоѓаше начини да оди напред, да заборави, да си ја обнови енергијата преку игра, преку измислување нови правила и нови начини на играње. Ведо се реши да сподели некои од неговите тениски топчиња со нас, а ние таа иницијатива ја пречекавме со тоа што собравме неколку вреќи од компири и ги поврзавме во тениска мрежа. Играта продолжи.
Се чинеше дека друштвото како целина секогаш живееше во духот на уште една популарна песна од времето, Don’t Worry, Be Happy, додека истовремено светот полека се подготвуваше за падот на CCCP и на социјализмот. Југославија се обидуваше да го одржи сопствениот самоуправен социјализам и мизерно не успеваше. Be Worry, Don’t Happy како што многу години подоцна ќе рече Рамбо Амадеус, стана сè поактуелно.
Економските реформи од 1988 година како последна мерка за оправање на веќе кутнатата економија на Југославија не успеаја. Уште тогаш почнаа да се појавуваат јавни опоменувања дека националистичките и социо-економските несигурности во Југославија ќе доведат до вонредна состојба, а ние бевме сосема несвесни на тоа.
За нас, децата, Југославија немаше смрт и беше посилна од кога и да е, а економијата…. ние знаевме како да се справиме и со тоа. Јаско славеше роденден и во духот на нововремскиот социо-капитализам, нè покани да учествуваме во циркусот со наши точки. Харе како највеселиот и најинвентивен член на друштвото веднаш се пријави. Изведуваше кловновски точки во кои што се сопнуваше, правеше пантомима, возеше два велосипеди и истовремено паѓаше, а ние се виткавме од смеа.
„А сега,“ викна театрално Јаско, со лице кое искажуваше очигледно задоволство од успехот на самоуправувачкиот циркус (каква што впрочем беше и Југославија во тоа време), „ве поканувам да учествувате во наградната игра!“ Сите бевме воодушевени и зборот „награда“ одекнуваше во нашите глави како ветување вообличено во прекрасни слатки, шарени лижавчиња, светкави играчки и топки од соништата. Наместо тоа Јаско ни објасни дека треба да платиме за да добиеме ливче. Се побунивме.
„На секое ливче,“ продолжи Јаско без двоумење во гласот „има број, а секој број одговара на некоја играчка.“ Надежта ни се врати и несигурно, но предизвикани од можноста да добиеме нешто убаво, му дадовме пари. Првите неколку ливчиња беа без добиток, но бевме подучени дека такви се сите игри на среќа – некогаш добиваш, некогаш губиш.
И навистина Харе доби количка толку излижана што молеше за префарбување, Деба се израдува на полуискористено тефтерче со Штрумфови на корицата, а јас добив Индијанец без една рака. И некои други добија слични подароци, но подобро е и тоа отколку ништо – а многумина го добија токму тоа. Друштвото не беше задоволно. Започнаа силна расправија околу тоа кој што добил и дека Јаско нè измамил. Тој се бранеше со неговиот претприемачки дух и ни велеше дека таква ни била среќата.
Тогаш се појави мајка му, праведна и строга жена од која Јаско се плашеше како од оган. Кога дозна што направил, ни ги собра старите и излитени играчки и извади кутија со нови и многу поубави играчки, ги обележа со бројчиња и направи ливчиња на кои немаше повеќе губитници, освен еден – нејзиниот син, кој што за целото тоа време седеше со скрстени раце и намуртено лице, додека друштвото ликуваше од среќа.
Јаско беше пред времето. Тој беше олицетворение на она што многу години подоцна ќе стане вообичаена појава за сите поранешни републики на Југославија, суровиот капитализам, транзиција без крај во која што секој е оставен да се бори за себе и да преживее како што знае и умее, со лага, измама, што и да е – нужно е.
Државата не нè заштитуваше повеќе и не ги опоменуваше тие кои што сакаа да направат зло, не им ја расипуваше валканата игра и на губитниците не им даваше втора шанса.
Јас поминав подобро од моите другари – се спасив од уништувањето на мојот дом и со смртта на Југославија добив мајка, но народот преку ноќ стана сираче оставено само на ветриштата на времето.